Ai từng học Việt văn, Quốc văn ắt không quên hai câu thơ trong Truyện Kiều của Nguyễn Du:

Thanh minh trong tiết tháng ba

Lễ là tảo mộ, hội là đạp thanh.

Tiết Thanh minh năm Giáp Ngọ 2014 bắt đầu từ ngày thứ Bảy 5-4 (tức mùng 6-3 âm lịch) và kéo dài 2 tuần cho tới hết ngày thứ Bảy 19-4 (tức 20-3 âm lịch).

Do đây là một trong những lễ tiết xuất phát từ văn hóa Trung Hoa cổ nên ngày hôm nay, ngôi chùa Hoa phía trước nhà tôi ở Chợ Lớn nhộn nhịp những người đi cúng tế.

Thanh minh là 1 trong 24 tiết khí theo lịch Trung Hoa, nghĩa là được công nhận ở những nước từng chịu ảnh hưởng bởi nền văn hóa Trung Hoa cổ như Trung Quốc, Nhật Bản, Triều Tiên và Việt Nam.

Do lịch Trung Hoa cổ là một loại âm dương lịch nên có sự kiện tính theo chu kỳ của Mặt trăng xoay quanh Trái đất, có cái được dựa theo chu kỳ Trái đất xoay quanh Mặt trời. Bởi vậy, tiết Thanh minh hàng năm bắt đầu vào ngày 4 hay 5 tháng 4 dương lịch (khi kết thúc tiết Xuân phân) và kéo dài tới ngày 19 hay 20 tháng 4 (khi bắt đầu tiết Cốc vũ để chuẩn bị Lập hạ).

Có 2 sự kiện quan trọng nhất diễn ra trong tiết Thanh minh mà thi hào Nguyễn Du đã nhắc tới: tảo mộ và đạp thanh.

Thiệt ra chẳng có cái lễ hội nào tên là “đạp thanh” đâu. “Đạp thanh” trong tiếng Hán có nghĩa là “giẫm lên cỏ”, mô tả cảnh ngày xưa trai thanh gái tú xứ Dương Quý Phi chớp cái “thiên thời” là trời ấm áp và khô ráo để “nhân hòa” tung tăng đi trẫy hội, du xuân nên giẫm nát cả cỏ xanh. Nó cũng chẳng liên quan gì tới sự tích góa phụ ngồi quạt mộ chồng cho mau xanh cỏ đặng còn đi tái giá trong chuyện về Trang Chu và Điền Thị đời nhà Chu. Mà nay cái vụ đi lễ hội vào tiết Thanh minh hầu như cũng chẳng còn.

Chỉ có tập tục tảo mộ vào dịp Thanh minh là vẫn được duy trì cho tới ngày nay. Vào dịp này, người ta dọn dẹp, làm vệ sinh cho phần mộ của những người thân quá cố rồi cúng kiến tưởng nhớ. Nếu không có điều kiện viếng mộ người thân thì cũng làm một cái lễ nho nhỏ nơi bàn thờ, thắp mấy nén hương lòng thành. Đây là lần chăm sóc mồ mả người quá cố thứ hai sau dịp Tết nguyên đán. Nó là một tập tục tốt, thể hiện hiếu nghĩa đối với các bậc tiền bối và những người thân quá cố. Ấm áp cả thế giới bên này lẫn thế giới bên kia.

PHẠM HỒNG PHƯỚC

(Saigon tiết Thanh minh Giáp Ngọ 5-4-2014)