Lễ hội “Ngày của bố” là một ngày vui. Đã đành con cái vốn thương bố, nhưng cũng cần có một ngày vinh danh bố như một ghi dấu cụ thể. Đáng tiếc có những hoàn cảnh bố chỉ còn là một hình bóng của quá khứ, vì bố đã khuất núi. Tuy nhiên, đối với nhiều người con, hình ảnh ấy không phải là một kỷ niệm, nhưng vẫn thầm lặng sống với họ. Và người con vinh danh bố trong tâm khảm về những gì bố để lại cho mình.    

Mối liên hệ khởi đầu và quan trọng bậc nhất của con người là cuộc sống với bố mẹ trong thời thơ ấu. Mối liên hệ này có căn tính là tình yêu. Tuy nhiên tình yêu giữa bố và con là môt liên hệ đặc thù. Khi con còn nhỏ, con thấy sự hiện diện của bố là toàn diện của sự chống đỡ vững vàng cho mọi hiểm họa. Con đối với bố trong tâm trạng vừa yêu, vừa kính, vừa sợ, và vừa tin tưởng. “Mẹ đánh một trăm không bằng cha hăm một tiếng.” Uy thế của bố đã tạo ra một khoảng cách tâm lý giữa bố và con. Con không thể ôm bố như ôm mẹ, không thể làm nũng với bố như với mẹ. Con có đầy tình cảm với bố, nhưng không dễ biểu lộ. Ngay cả khi ngồi một mình nhớ về bố, nhiều người vẫn chỉ cảm thấy thoải mái khi dùng thứ ngôn ngữ nửa vời, với những hình ảnh ẩn ý, để mô phỏng chiều sâu của tim. Bình dân như ca dao mà cũng ví von: “Con có cha như nhà có nóc, con không cha như nòng nọc đứt đuôi.” Bố có địa vị cao nhất trong gia đình, vì bố là cái mái nhà che chở. Nhưng bố cũng là động lực ở phía sau để định hướng và đẩy con tới trước. Mất động lực này, như nòng nọc đứt đuôi, làm sao bơi. Sự so sánh thật dí dỏm. Bố thật là vĩ đại.

Tuy nhiên cũng đến lúc nòng nọc bỏ đuôi, bỏ nhà, một mình nhảy lên bờ cao. Khi chúng ta trưởng thành,  bố có còn vĩ đại không? Khách quan mà nói, đa số chúng ta chỉ thấy bố mình là một người bình thường. Nhưng phải chăng người vĩ đại là người có tài sản to, sự nghiệp lớn, bằng cấp cao? Thi sĩ Luis Omar Salinas gợi ý cho chúng ta nhìn sâu hơn một chút, để thấy một chân dung khác của ông bố bình thường.

Luis mồ côi bố từ thuở nhỏ. Vào thời trung niên, ông hồi tưởng về bố qua bài thơ “My father is a simple man”. Thi khúc này nổi tiếng trong văn học Mỹ vào những năm 1969-1996. Bạn sẽ lầm to khi nghĩ đây là một áng văn chương tuyệt tác. Trái lại lời thơ mộc mạc như lời nói bình thường hằng ngày. Về hình thức nó là một bài thơ không vần điệu làm theo thể thơ tự do (free-verse poem). Mẩu chuyện kể ra cũng rất thô sơ không có tình tiết gây ấn tượng. Luis không dùng những mỹ từ cao siêu gán cho bố, để đánh bóng một người mà trình độ học vấn mới tới lớp sáu. Tuy nhiên chính nhờ tôn trọng cái nét bình thường của bố mà bài thơ nổi tiếng, vì nhờ đó nội dung của bài thơ được nổi bật. Một thời, nhiều vị thầy giáo đã đưa bài thơ vào trường học để làm chủ đề cho những bài luận văn (essay). Người ta nhận ra cảm nghĩ về bố, mặc dù ít ai nói ra, nhưng ai cũng thấy như Luis minh họa. Luis đã nói ra tâm trạng chung của nhiều người con.

Luis kể rằng hồi còn nhỏ, ông và bố lên phố mua tờ báo. Bố đi khó khăn nên bé Luis phải bước chậm lại để được đi kế bên bố. Luis không nói ra lý do bố đi chậm. Độc giả nhận ra nỗi thương cảm thầm kín của Luis vì ông bố có khuyết  tật. Trên đường đi, bố con thảo luận về giá cả thị trường của trái lựu. Nhân cơ hội bố nói cho Luis nghe đủ mọi chuyện liên quan đến lựu. Sự hiểu biết của bố rút ra từ những va chạm với thực tế của kiếp mưu sinh. Đối với Luis, bố thông thái như một học giả. Rồi bố qua đời, Luis đau khổ coi tai họa này là một án phạt từ tên ác quỉ xa lạ giáng xuống. Lớn lên, hồi tưởng về bố, Luis thành thật xác nhận bố chỉ là một người chất phác bình thường (a simple man). Nhưng bản sắc đáng quí của bố chính là ở sự đơn giản như thế. Với một lối nhìn đời đơn thuần, bố sống chân thật, hết lòng với những thành quả nhỏ bé do sức mình tạo ra. Bố không sống giả hình khoe khoang để nhận lời khen ngợi hão về những gì mình thật sự không có. Bản tính của bố là lòng nhân từ, tính kiên nhẫn, và ý chí cố gắng lao động để nuôi sống gia đình.

Tôi xin nhường lời cho Luis Omar Salinas:

Con đường ra phố mua báo không dài, cậu bé con đi bộ cũng tới. Vậy mà con đường ngắn ấy trở thành cuộc hành trình cả đời. Bởi vì, sau khi bố chết, hình ảnh của bố trên con đường ấy ảnh hưởng suốt đời của con. Biết giá cả trái lựu lên xuống chỉ là chuyện nhỏ. Vậy mà con thấy kiến thức của bố như của một vị học giả. Bởi vì cuộc hàn huyên vụn vặt về sự sống còn ấy, đã biểu lộ bản tính của bố, và đã tạo nên nền tảng nhân sinh quan cho đứa con. Ăn cam bổ cho sức khoẻ là điều bình thường ai cũng biết. Cây cam có trái, trái cam có hạt, hạt cam đem trồng sẽ sinh ra cây cam. Bảo rằng từ bố qua con, mình cũng được lưu truyền như cam. Vậy là bố đã mộc mạc nói ra cái nguyên lý cốt tủy của sự sống là sự tiếp nối. Nhưng đây còn là sự tiếp nối những kỳ vọng bố đặt trên con và con đón nhận như một cuộc bàn giao tâm huyết. Những tiềm ảnh này giúp con khi gặp cảnh không may, con nhớ ra rằng đã có một người tầm thường và gặp cảnh khó khăn hơn, mà vẫn cố gắng vượt qua. Rồi người ấy hài lòng qua đời, trong âm thầm, chẳng có ai đề cao hay vỗ tay. Đó mới thật là lối sống cao cả vĩ đại.

Hình ảnh về bố của Luis cũng là hình ảnh về bố của mọi người. Chúng ta, ai cũng có ông bố bình thường. Trong khả năng hạn hẹp, bố chỉ làm được những việc tầm thường. Những hiểm họa hay đau khổ bố phải gánh vác chỉ làm tăng thêm khuôn mặt cố gắng của bố. Bố đã giữ gìn sự sống, với lòng yêu thương, hy sinh, và kiên nhẫn, đúng với phẩm giá con người. Vì vậy chân dung thật của bố là một nhà thông thái. 

Bây giờ chúng ta đã có thể trả lời cho câu hỏi “Thế nào là ông bố vĩ đại”.  Giá trị vĩ đại không đến từ những công trình vật chất ngoại hạng, nhưng đến từ phẩm giá con người. Mặc dù chính cuộc đời của chúng ta bình thường, nhưng phẩm giá và hạnh phúc vẫn có khi chúng ta xây dựng cuộc đời, theo trình độ sáng tạo của mình, trong một nhân tính sáng suốt. Người bố bình thường của chúng ta đã sống như vậy, nên bố là một nhà thông thái vĩ đại. Đối với nhiều người, sự vĩ đại còn ở chỗ bố đã dạy họ những điều này, kịp giờ, trước khi bố qua đời. “Tôi sẽ học từ đó những điều bé nhỏ nhưng mang điều vĩ đại.” (I shall have learned what little there is about greatness.)

ĐỖ NGỌC TRANG

(Elk Grove, California, Ngày của Bố 15-6-2014)

+ Nguồn minh họa: Internet. Thanks.