Trước hết, xin thông cảm cho tôi. Lỡ làm “hiệp sĩ công nghệ thông tin”, “hiệp sĩ Microsoft, bữa nay tôi làm thêm “hiệp sĩ Don Quixote” uýnh với mấy “chiếc cối xay… tiền” để đòi lại sự công bằng cho các loại hình giáo dục thông minh, công cụ giáo dục điện tử, sách giáo khoa điện tử,… chân chính.

Trong thời gian qua, loại hình công cụ giáo dục điện tử trở thành điểm nóng thời sự và là thứ “nhạy cảm”. Chỉ cần nghe nói tới cụm từ “giáo dục điện tử” là người ta liên tưởng tới những cái không hay ho gì. Đó là hậu quả của việc nó bị rơi vào thời điểm truyền thông tập trung vào cái cách những nhóm lợi ích cục bộ nào đó rắp ranh ứng dụng loại hình công nghệ này vào nhà trường một cách sai trái, coi nó như một công cụ kiếm tiền.

Tội nghiệp loại hình công cụ giáo dục điện tử lắm. Nó bị hứng nỗi oan Thị Kính. Bởi nó là một công cụ, một loại hình và là sự tiến bộ của khoa học – kỹ thuật. Tại sao chúng ta hồ hởi, đón mừng và đánh giá cao loại hình sách điện tử, báo điện tử, các công cụ điện tử (như chiếc TV, máy chiếu,…) mà lại kỳ thị công cụ giáo dục điện tử (sách giáo khoa điện tử, học cụ điện tử,…)? Ngay cả cái bảng tương tác lâu nay cũng chịu chung số phận bầm giập tương tự, trong khi nó thật sự là một sản phẩm công nghệ cao. Tất cả cũng chỉ vì cái cách tiêu cực mà ai đó đưa chúng vào nhà trường nên chúng bị vạ lây. Có ai trong cuộc sống không cần tới con dao, nhưng chẳng lẽ do nó bị kẻ sát nhân sử dung gây án mà con dao bị mọi người tẩy chay? Ai cũng biết máy tính có thể mở những trang web đen hay kết nối Internet có thể bị tin tặc xâm nhập hệ thống, nhưng nào có ai không sử dụng máy tính hay không nối mạng đâu. Kẻ đưa chiếc máy đào đất xông vào đào xới vườn nhà láng giềng mới là đối tượng bị lên án chứ đâu phải là cái công cụ đó.

Chắc có người nói rằng sách giáo khoa nói riêng và chương trình giáo dục nói chung của ta hiện nay đầy bất cập, đang cần phải sửa đổi, vậy hình thành bản điện tử làm chi? Ở đây, điều cốt lõi là xây dựng được cái quy trình và cái khung sườn. Nội dung là cái mà người ta có thể tùy biến gá vào đó. Cho dù bị coi là bất cập, các bộ sách giáo khoa đang có vẫn là giáo trình chính thức trong nhà trường, và học sinh phải học. Và vì thế, chúng vẫn nên được chuyển thành bản điện tử để giúp thầy trò dạy và học tốt hơn. Sau này khi sách giáo khoa được chỉnh sửa, thậm chí bị thay thế nội dung hoàn toàn mới, việc cập nhật các phiên bản điện tử chẳng phải là khó khăn gì, đó chỉ là chuyện kỹ thuật thôi.

Chúng ta phải bình tĩnh và rành mạch. Nếu không thì chẳng ai dám đầu tư, phát triển hay kinh doanh các công cụ giáo dục điện tử nữa. Và điều này sẽ làm thiệt thòi, gây hại cho chính con em chúng ta. Trong thực tế lâu nay có những người giàu tâm huyết và chịu tốn kém đầu tư phát triển những loại hình và công cụ giáo dục điện tử ở Việt Nam. Vừa là một phụ huynh, vừa là một nhà báo viết về công nghệ, tôi thật sự có thiện cảm với một số chương trình giáo dục trực tuyến, sách giáo khoa điện tử. Chúng không thể thay thế cho giáo dục truyền thống, nhưng lại giúp ích nhiều cho thầy trò nếu như được ứng dụng đúng đắn. Chắc chắn nhiều người cũng hiểu như tôi rằng, nếu biết ứng dụng các công cụ giáo dục điện tử này, chất lượng dạy và học sẽ được nâng cao hơn hẳn.

Để làm nền tảng cho việc đưa các công nghệ cao vào nhà trường một cách đúng đắn và đạt hiệu quả cao nhất, các cơ quan chức năng cần phải đưa ra những hướng dẫn, quy trình chuẩn, trong đó có việc giám sát trước, trong và sau từng dự án. Tất nhiên là dựa trên các cứ liệu khoa học và nghiên cứu, nhà chức trách cũng cần đưa ra những tiêu chuẩn của từng loại thiết bị phù hợp với từng độ tuổi, cấp học và mục đích sử dụng. Các nước tiên tiến người ta đều làm như vậy. Đối với đặc thù của Việt Nam hiện nay, các quy chuẩn lại càng cần thiết hơn. Bởi đơn giản là không có quy chuẩn chung, ai cũng có thể làm gì tùy ý, chẳng ai biết lấy gì mà đánh giá và giám sát. Không có quy chuẩn chung, các loại biến tướng dễ dàng sinh sôi nảy nở. Có lẽ chẳng phải quá đáng khi ví von những kẻ coi giáo dục nói chung và phụ huynh nói riêng là những “bầu sữa” thơm tho, ngon lành như những con bạch tuộc có vô số cái vòi hút!

Trong việc ứng dụng công nghệ hiện đại vào cuộc sống xã hội, có cái tự nguyện, nhưng cũng có cái là chuẩn mực mà mọi người phải tuân thủ. Chẳng hạn như việc chính phủ bắt buộc các cơ quan công quyền phải vi tính hóa quy trình xử lý hồ sơ và phát hành các báo cáo, công văn dưới dạng điện tử. Vấn đề vẫn là phải có sự khảo sát, nghiên cứu một cách khoa học và khách quan trước khi ứng dụng bất cứ cái gì. Chẳng ai lại đi phản đối việc cho học sinh sử dụng máy tính bảng trong học tập. Vấn đề cốt lõi là các em được cho sử dụng công cụ bổ trợ này ra sao (độ tuổi nào, sử dụng như thế nào,..)

Ngay cả ở các nước công nghiệp phát triển và giàu có, máy tính bảng cũng không phải là một học cụ bắt buộc mọi học sinh phải có. Phụ huynh nào có điều kiện và thấy được sự hữu ích của máy tính bảng thì tự mua cho con em mình. Ở Mỹ, các trường đại học kết hợp với các nhà sản xuất có những chương trình tạo điều kiện cho sinh viên có được một chiếc laptop hay máy tính bảng để phục vụ cho việc học tập trong kỷ nguyên kết nối. Cũng ở Mỹ, nơi ngân sách công chủ yếu là do khả năng thu của từng địa phương, học khu nào có điều kiện tài chính rủng rỉnh thì trang bị miễn phí máy tính bảng cho học sinh làm công cụ học tập. Thậm chí những trường tư nhân cũng coi việc trang bị các công cụ học tập hiện đại như một tiêu chuẩn cạnh tranh, thu hút học sinh. Dù là trường công hay trường tư, chẳng hề có chuyện coi phụ huynh là cỗ máy in tiền. Và việc triển khai các chương trình này được giám sát chặt chẽ, phải nằm trong những quy trình, quy chuẩn rõ ràng, bao gồm tiêu chuẩn thiết bị, cách sử dụng và việc đưa nó vào nhà trường. Tiền ngân sách là tiền thuế của người dân, không thể đùa giỡn được. Cách làm của Mỹ thật tuyệt vời, nhưng chẳng có bao nhiêu nước có khả năng làm được như vậy. Bởi vậy, các nước khác lại càng phải cẩn trọng hơn nữa trong việc tìm ra những giải pháp tối ưu và khả thi cho việc ứng dụng công nghệ hiện đại vào nhà trường.

Chúng ta ủng hộ việc đưa công nghệ hiện đại vào giáo dục cũng như bất cứ lĩnh vực nào của cuộc sống xã hội. Không thể không làm như vậy nếu như không muốn bị tụt hậu và không hội nhập được vào cộng đồng thế giới. Cái mà chúng ta kiên quyết chống là việc lợi dụng yêu cầu thiết yếu này để trục lợi, đặc biệt là vì lợi ích cá nhân và lợi ích nhóm.

Việc ứng dụng công nghệ cao vào giáo dục là cần phải làm và làm càng sớm càng tốt, nhưng phải hợp lý và phải địa lợi, nhân hòa. Bất luận thế nào các công cụ – cho dù là người máy siêu thông minh như con người – vẫn không thể thay thế cho con người. Chúng chỉ là một công cụ bổ trợ và trợ giúp cho con người. Đặc biệt là trong giáo dục, nơi giúp con người làm người và đạo tạo những con người, yếu tố con người là quan trọng hơn cả. Cho dù lớp học có thông minh tới đâu đi nữa, người thầy vẫn phải hiện diện và nắm phần chủ đạo. Tất cả các công cụ hiện đại như máy chiếu, bảng tương tác, màn hình kết nối Internet,… đều chỉ là công cụ học tập. Có thêm sự trợ giúp của các công nghệ tiên tiến, việc dạy và học sẽ không chỉ có hiệu quả hơn mà còn thú vị, hào hứng hơn; trường lớp sẽ không phải là một chốn nặng nề cho cả thầy và trò nữa.

Những hệ thống dây chuyền công nghệ chỉ lắp ráp ra được những người máy. Hệ thống giáo dục muốn đào tạo ra những con người thì phải do những con người tương tác với nhau trong suốt quá trình học tập. Đừng nên lạm dụng công nghệ, cưỡng ép nó phải làm những chuyện mà nó không được thiết kế để phục vụ cho việc đó. Giáo dục là một lĩnh vực nhạy cảm, gốc của mọi thứ trên cuộc đời này. Giáo dục không phải là chốn để làm giàu tiền bạc, mà chỉ là nơi để làm giàu tri thức và nhân cách.

Xin trả lại sự công bằng cho các công cụ giáo dục điện tử chân chính. Chúng là những thành quả của tiến bộ khoa học kỹ thuật phục vụ con người. Bản thân chúng chẳng làm gì nên tội. Người thông minh phải biết sử dụng các thiết bị thông minh một cách thông minh để giúp mình càng thêm thông minh.

PHẠM HỒNG PHƯỚC

(Saigon 2-9-2014)

+ Có thể đọc bản trên báo điện tử VnExpress.