Khi người ta sắp đặt vì được đặt hàng…
Khi xem những tấm ảnh mà tôi gọi là “mình có 3 người và 1 chiếc xe đạp” có nội dung na ná nhau được viral trên mạng mấy bữa nay, tôi nghĩ những người tử tế và tâm trí trong lành sẽ lập tức chắc lưỡi than “sao con cháu lại để những bà cụ già lưng còng đạp xe đạp mưu sinh ngoài đường thế kia”. Người nước ngoài có thể nghĩ về những mảng tối của đời sống xã hội ở xứ Đông Lào.
Người ta sẽ tự hỏi vì sao lại diễn ra (không phải xảy ra) những cảnh hầu như y chang nhau chỉ khác nhân vạt và địa điểm. Phải chăng do cùng một tay máy ảnh dàn dựng? Hay là có một đề tài đặt hàng cụ thể về ý tứ, nội dung mà nhiều người cùng tham gia?
Trong 3 tấm ảnh mượn từ Phây bạn bè này, tôi chỉ biết nguồn gốc một ảnh – cũng là ảnh hot nhứt hỗm rày. Theo báo Đồng Tháp (tỉnh Đồng Tháp) hồi tháng 6-2018, đây là một trong những tấm ảnh đoạt giải A trong cuộc vận động sáng tác tác phẩm văn học, nghê thuật, báo chí với chủ đề “học tập và làm theo tấm gương đạo đức, phong cách, tư tưởng HCM” do tỉnh này phát động. Và trong ảnh chụp lại bản tin của báo này, ta thấy rõ tấm ảnh vừa nói có mặt trong số nhiều tấm ảnh được triển lãm và được báo Đồng Tháp chú thích: “những hình ảnh chân thực trong việc học tập… của các cá nhân, tập thể được các nhiếp ảnh gia ghi lại thật sinh động.”
Tôi thấy tội nghiệp cho sư phụ Photoshop một lần nữa bị lôi ra quy trách nhiệm. Lần này oan ỗng lắm cơ. Bất quá ỗng chỉ tham gia ở khâu chỉnh sửa màu sắc, loại bỏ chi tiết rối thừa thôi. Thực tế, những tấm ảnh này là do đầu óc và bàn tay sắp đặt của tay máy ảnh thôi. Trong mỹ thuật vốn có cái thể loại nghệ thuật sắp đặt (Installation arts) do các họa sĩ trẻ ở phương Tây bày ra hồi thập niên 1960, 1970 coi như một nỗ lực cách tân nghê thuật khỏi sáo mòn. Còn trong nhiếp ảnh nghệ thuật, thủ pháp dàn dựng, bố trí đóng một vai trò quan trọng. Và dĩ nhiên, dàn dựng mà non tay, vụng về, thô thiển hay cưỡng đặt ắt cho ra những tấm ảnh phi nghệ thuật, phản tác dụng, làm chối mắt người xem.
Thật ra, chỉ là một người biết yêu cái đẹp, nhìn những tấm ảnh này, tôi không thấy cái gì để gọi là ảnh nghệ thuật cả. Mà nếu gọi là ảnh báo chí thì lại phạm lỗi tày đình vì ảnh báo chí không chấp nhập dàn dựng mà phải người thật, việc thật, trong tình huống thật. Ngay cho dù là ảnh tuyên truyền thì cũng cần có sức thuyết phục người xem để không bị dính phản đòn, thà đừng có thì tốt hơn. Tôi tin rằng ngay cả các bạn áo xanh đàng hoàng cũng phải ngượng vì trò diễn quá lố này của tay máy ảnh.
Cuối cùng, để khỏi mang tiếng là kẻ nhiều chuyện khó tánh, tôi cũng đã tìm ra được cách giải thích cho những tấm ảnh này. Đó là ảnh chụp cho chuyên đề kỹ năng giúp người già bị ngã xe đạp để tập huấn cho ngành áo xanh. Vậy á.
PHẠM HỒNG PHƯỚC
