Gần 2 tháng sau khi bước sang nửa thứ hai của nhiệm kỳ 4 năm đầu tiên, tức hơn 2 năm sau khi làm Tổng thống Hoa Kỳ, ông chủ Nhà Trắng Donald Trump ngày 15-3-2019 đã phải dùng tới tuyệt chiêu phủ quyết (veto) lần đầu tiên để bác bỏ quyết định của cả Lưỡng viện Quốc hội bác bỏ lệnh tình trạng khẩn cấp mà Tổng thống Mỹ công bố ngày 15-2-2019.

Ngày 26-2-2019, Hạ nghị viện do đảng Dân chủ nắm (235 ghế, Cộng hòa 197 ghế, trống 3 ghế) đã thông qua quyết định bác bỏ lệnh của Tổng thống Trump với tỷ lệ phiếu 245-182. Ngày 14-3-2019, Thượng nghị viện do đảng Cộng hòa nắm (53 ghế, Dân chủ 45 ghế, độc lập 2 ghế) tiếp bước Hạ nghị viện bỏ phiếu chống lại lệnh tổng thống với tỷ lệ 59-41. Ngay sau khi có kết quả của Thượng nghị viện, Tổng thống Trump đã tweet trên tài khoản Twitter của mình gọn lỏn: “Veto!” (phủ quyết). Và ngay hôm sau, ông chủ Nhà Trắng đã lần đầu tiên ký quyết định phủ quyết.

Tổng thống Trump giải thích: “Là tổng thống, bảo vệ quốc gia là nhiệm vụ cao nhất của tôi. Hôm qua, Quốc hội đã thông qua một nghị quyết nguy hiểm mà, nếu được ký thành luật, sẽ khiến vô số người Mỹ gặp nguy hiểm, rất nguy hiểm. Nghị quyết do đảng Dân chủ bảo trợ đó sẽ hủy diệt các hoạt động biên giới có tính sống còn bằng cách bác bỏ tình trạng khẩn cấp quốc gia được ban hành vào tháng trước. Nó rõ ràng là một trường hợp khẩn cấp quốc gia. Hiếm khi chúng ta có một trường hợp khẩn cấp quốc gia như vậy. Do đó, để bảo vệ sự an toàn và an ninh của tất cả người Mỹ, tôi sẽ ký và đưa ra quyền phủ quyết chính thức cho nghị quyết thiếu thận trọng này – và đó là những gì đã xảy ra. Và đặc biệt, tôi phải cảm ơn các nghị sĩ Cộng hòa … những người đứng về phía chúng tôi và về phía an ninh biên giới và về phía làm những gì họ phải làm để giữ an toàn cho đất nước chúng ta. Họ đã rất can đảm ngày hôm qua, và tôi đánh giá cao điều đó rất nhiều.” Tổng thống Trump từ Phòng Bầu Dục, nơi ông ký lệnh phủ quyết, đã tuyên bố: “Quốc hội có quyền tự do thông qua nghị quyết này và tôi có bổn phận phủ quyết nó.”

Hồi tháng 2019, sau khi không thể thuyết phục được Quốc hội phê chuẩn khoản ngân sách 5,7 tỉ USD để xây dựng bức tường biên giới dài 722 dặm giáp Mexico mà ông đã hứa hẹn với cử tri khi tranh cử tổng thống nhằm ngăn chặn vấn nạn vượt biên vào Mỹ, thậm chí giằng co với Quốc hội bằng “hạ sách” là đóng cửa chính phủ (government shutdown) dài tới 35 ngày, Tổng thống Trump đã tung đòn cuối cùng là tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia ở vùng biên giới. (Các nghị sĩ chỉ đồng ý chi 1,4 tỉ USD cho bức tường biên giới này). Với lệnh này, Tổng thống có thể dùng ngân sách của Bộ Quốc phòng cùng một số điều chuyển ngân sách từ những khu vực khác – chủ yếu giảm chi phí công và phúc lợi xã hội để xây dựng bức tường biên giới đó. Số tiền bây giờ đội lên tới 8,6 tỉ USD. Tuy nhiên, một khi dùng quyền tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia như vậy, Tổng thống Trump phải chấp nhận đương đầu với tòa án hiến pháp Hoa Kỳ do bị phe chống đối khởi kiện.

Quyền phủ quyết (“veto” theo tiếng Latin có nghĩa là “I forbid” – tôi cấm) là một đặc quyền tối thượng của Tổng thống Mỹ cho phép ông chủ Nhà Trắng bác bỏ các quyết định do Quốc hội đưa ra chống lại quyết định của Tổng thống.

Trong lịch sử, số lần Quốc hội đủ sức lật ngược lại lệnh phủ quyết của Tổng thống chỉ chiếm có 7%. Cho tới lệnh phủ quyết mới nhất này của Tổng thống Trump, tổng cộng 45 đời Tổng thống Mỹ đã áp dụng 2.572 lần phủ quyết và chỉ có 111 lần lệnh phủ quyết bị Quốc hội vô hiệu hóa. Nhà vô địch phủ quyết là Tổng thống Franklin D. Roosevelt (635 lần). Á quân là Tổng thống Grover Cleveland (414 lần). Có 7 tổng thống không sử dụng quyền phủ quyết lần nào. Trong những đời tổng thống gần đây, ông Ronald Reagan sử dụng 78 lần, George H. W. Bush (Bush Cha) 44 lần, Bill Clinton 37 lần, George W. Bush (Bush Con) 12 lần, Barack Obama 12 lần.

Sau khi đã bị Tổng thống phủ quyết, nghị quyết của Quốc hội sẽ được gửi trả lại Quóc hội vào ngày 26-3-2019. Ngay sau khi bị Tổng thống phủ quyết, Chủ tịch Hạ nghị viện, bà Nancy Pelosi, cũng là thủ lĩnh phe Dân chủ quyết đấu sống mái với ông Trump tới “miếng phó mát cuối cùng”, đã tweet ngay trên Twitter rằng “Hạ nghị viện sẽ hành động trở lại để bảo vệ Hiến pháp và nền dân chủ của chúng ta từ tuyên bố khẩn cấp của Tổng thống”.

Tuy nhiên, khả năng Quốc hội do nữ thủ lĩnh Dân chủ Pelosi giương cờ có thể lật ngược lệnh phủ quyết của Tổng thống Trump là rất khó. Theo luật định, cần phải có 2 phần 3 số phiếu của cả hai viện Quốc hội mới có thể bác bỏ được lệnh phủ quyết của Tổng thống. Có lẽ khả thi nhất là bà Pelosi lo hồ sơ mà khởi kiện ông Trump.

PHẠM HỒNG PHƯỚC

+ Ảnh: Internet. Thanks.