Không thể gọi là chuyển đổi số thật sự khi nó vẫn bị hiểu sai là “số hóa” dữ liệu và thao tác trong lúc vẫn giữ quy trình, thủ tục và cả quy định như cũ. Có người đã gọi không sai tình trạng này là “vỏ chuyển đổi số, ruột thủ công”.

Công cuộc chuyển đổi số đã được khởi động tại Việt Nam từ năm 2018, nhưng có lẽ chưa bao giờ chuyển đổi số được nói đến nhiều như lúc này. Bởi chính chuyển đổi số là một trong những nền tảng giúp cho công cuộc tinh gọn bộ máy, sắp xếp lại đơn vị quản lý hành chính các cấp trên quy mô cả nước được dễ dàng, thuận tiện và suôn sẻ hơn. Cụ thể, nếu không có chuyển đổi số với sự trợ lực của trí tuệ nhân tạo (AI) và Dữ liệu lớn, các cơ quan nhà nước không thể nào xử lý nhanh gọn và chính xác được khối lượng dữ liệu sau hợp nhất, điều chỉnh. Chủ trì Hội nghị sơ kết công tác 6 tháng đầu năm 2025 của Ban Chỉ đạo Trung ương về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, triển khai nhiệm vụ các tháng cuối năm 2025, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: “Chuyển đổi số chính là cầu nối sống còn giữa tỉnh và xã trong mô hình hoạt động mới. Chuyển đổi số phải trở thành một bộ não dữ liệu để tổng hợp, phân tích, cảnh báo sớm tình hình, không để xảy ra vùng trũng thông tin.”

Có vẻ trong vận hành thực tế, có nơi có lúc vẫn đang còn nhiều bất cập về chuyển đổi số. Đằng sau những chiếc máy tính, những thiết bị và ứng dụng số vẫn còn là những thao tác thủ công, những nếp nghĩ và cách làm như thời thủ công.

Rõ ràng, trong môi trường số của chuyển đổi số, cả nước cần phải có một thể chế mới phù hợp, không thể tiếp tục áp dụng thể chế như thời thủ công. Và thể chế ở đây phải là thể chế quốc gia, không phải chỉ do các bộ ngành và các địa phương mỗi nơi tự lập ra những thể chế riêng để rồi trục trặc, không thống nhất, không liên thông được với nhau.

Có những người dân nói rằng khi truy cập Internet để làm các thủ tục hành chính trên cổng dịch vụ công điện tử, họ vẫn phải thực hiện theo các quy trình, thủ tục giống như khi còn “bản giấy”. Trong khi thực tế, các thông tin dữ liệu cần thiết đã có sẵn trong các cơ sở dữ liệu quốc gia, mà lẽ ra chỉ cần đăng nhập bằng mã định danh cá nhân là tất cả đã có sẵn theo từng yêu cầu thủ tục.

Các chuyên gia về chuyển đổi số quốc tế từ lâu đã luôn nhấn mạnh: Chuyển đổi số không chỉ là công nghệ hay công cụ mà còn phải bao gồm quy trình, cách làm, cách tổ chức. Chuyển đổi số tạo ra một hệ sinh thái mới về quản lý mà cần phải có cách quản lý và vận hành nó một cách tổng thể, thống nhất và trơn tru.

Ông Wim Vanhaverbeke, Giáo sư Đổi mới Kỹ thuật số và Khởi nghiệp, Khoa Kinh tế Kinh doanh, Đại học Antwerp (Bỉ), trong một cuộc hội thảo quốc tế tại Hà Nội hồi tháng 7-2025, lưu ý: Trong chuyển đổi số, công nghệ đã sẵn sàng, nhưng chìa khóa nằm ở quản trị và cách tổ chức xã hội – đó là từ con người. Chuyển đổi số không phải là vấn đề kỹ thuật mà là vấn đề quản lý.

Bài đã in trên báo Người Lao Động Chủ nhật 10-8-2025 và trên báo NLĐ Online.

ANH PHÚC