Theo lộ trình, kể từ ngày 1-7-2025, các đơn vị hành chính cấp huyện trên toàn quốc sẽ chấm dứt hoạt động, mô hình chính quyền chính quyền địa phương 2 cấp bắt đầu vận hành với việc đi vào hoạt động của các phường xã mới.

Phát biểu giải trình về một số nội dung trước Ủy ban Thường vụ Quốc hội ngày 5-6-2025, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà nhận định rằng việc sắp xếp lại bộ máy hành chính cả nước lần này là “một vấn đề mang tính lịch sử, có lẽ không có tiền lệ từ khi thành lập nước đến nay.”

Gánh nặng và phức tạp nhất là ở cấp chính quyền cơ sở (xã phường) mà hiện nay với quy mô và quyền hạn như một quận huyện nhỏ. Hãy thử tưởng tượng hoạt động của một trung tâm hành chính công cấp phường mới. Trước đây, văn phòng UBND phường chỉ phục vụ người dân một phường mình (chưa kể số nhỏ vãng lai từ các địa phương khác), có một lãnh đạo phường trực ký tên, cùng chỉ một viên chức tiếp nhận, nhập hồ sơ và đóng dấu. Bây giờ, số người tiếp nhận có thể tăng lên – cao lắm cũng chỉ 2-3 người, nhưng vẫn chỉ có một người ký tên và đóng dấu, trong khi phải phục vụ người dân của 2-3 thậm chí 4 phường cũ sáp nhập lại. Đó là chưa kể giờ đây cấp phường mới còn phải đảm trách nhiều thủ tục hành chính, phần việc trước đây thuộc thẩm quyền của quận huyện.

Chắc chắn là nếu chỉ vận hành theo cách thủ công truyền thống, hoạt động của chính quyền cấp phường xã mới sẽ dễ bị dồn tắc, quá tải. Như vậy thì ngay từ cơ bản đã không thể thực hiện được chủ trương mới của Đảng là chuyển chính quyền cấp xã từ “chính quyền quản lý” thành “chính quyền phục vụ”.

Cán bộ UBND quận Bình Tân (TP HCM) tiếp nhận và giải quyết hồ sơ trực tuyến của người dân. Ảnh: HOÀNG TRIỀU/NLĐ)

Giải pháp khả thi duy nhất để giúp cho bộ máy quản lý hành chính mới vận hành trơn tru và hiệu quả là triển khai chính quyền điện tử, chính quyền số, công dân số; ứng dụng công nghệ số với sức mạnh của trí tuệ nhân tạo (AI). Đặc biệt là cần khai thác tối ưu AI trong toàn bộ công việc sắp xếp lại bộ máy hành chính có quy mô chưa từng có này. Chính quyền cần phải sẵn sàng về cơ sở vật chất hạ tầng cơ sở công nghệ cả về hệ thống phần cứng lẫn nền tảng ứng dụng. Đặc biệt là việc liên thông dữ liệu và hệ thống giữa các đơn vị mới cũng như việc hợp nhất dữ liệu của các đơn vị được sáp nhập. Một khi hầu hết các thủ tục hành chính công đều có thể thực hiện online toàn trình, người dân sẽ có thể giảm việc phải trực tiếp tới các cơ quan chính quyền, đỡ phiền phức và giảm tải cho cả người dân lẫn cơ quan nhà nước.

Trả lời báo chí hồi cuối tháng 5-2025, bà Võ Thị Trung Trinh, Giám đốc Trung tâm Chuyển đổi số TP HCM, cho biết Trung tâm đã phối hợp chặt chẽ với hai tỉnh Bình Dương và Bà Rịa – Vũng Tàu, hai địa phương sẽ sáp nhập cùng TP HCM thành TP HCM mới, để chuẩn bị sẵn sàng về hệ thống công nghệ thông tin, dữ liệu. Hàng loạt công việc có liên quan đã được Trung tâm tiến hành để bảo đảm cho bộ máy quản lý nhà nước của TP HCM mới, bao gồm các phường xã mới, có thể vận hành một cách liền lạc, thông suốt dựa trên nền tảng công nghệ số.

Tất nhiên, trong thời gian đầu vận hành của bộ máy mới, công việc chắc chắn không tránh khỏi những vấn đề có lớn, có nhỏ. Vì thế, cần phải có các giải pháp và lực lượng sẵn sàng xử lý ngay lập tức. Các địa phương nên nghiên cứu triển khai hình thức công – tư trong công tác chuyển đổi số ở cơ sở, đặc biệt là với bối cảnh bộ máy hành chính mới. Cụ thể là có cơ chế thuê nhân sự và nguồn lực bên ngoài để hỗ trợ trong khi bộ máy có hạn chế. Cách làm này vừa bảo đảm không làm tăng biên chế bộ máy nhà nước, vừa huy động được nguồn lực có sẵn của xã hội, giúp bảo đảm các bộ máy quản lý hành chính mới vận hành hữu hiệu.

Trong một nền hành chính số, yêu cầu tiên quyết là các viên chức cấp cơ sở phải thành thạo sử dụng các ứng dụng cơ bản của bộ máy chính quyền.

Bài đã in trên báo Người Lao Động Chủ nhật 8-6-2025 và trên báo NLĐ Online.

NGÔ LÊ