Cứ vào bất cứ tiệm phở nào ở trên đất Mỹ, bạn sẽ thấy trên bàn những chai tương ớt, hầu hết là loại Sriracha hot sauce. Ăn phở mà thiếu món gia vị tương ớt, tương cà và tương đen thì cũng na ná như ăn sushi mà không có ít mù tạc wasabi.

Có một số nhãn hiệu tương ớt, nhưng được nhiều người Việt ở Mỹ chuộng nhất là loại tương “Con gà” do hãng Huy Fong Foods sản xuất tại California. Một số ít dùng loại nhãn hiệu “3 miền” được ghi là “Made in Vietnam”, cũng với chai nhựa gần giống “Con gà”, nhưng đóng nắp màu vàng thay vì nắp màu xanh lá cây.

Ngồi xì xụp húp những muỗng phở nóng cay trong tiệm phở hay tại nhà, nhiều người không biết rằng trong thời gian qua đã diễn ra một vụ quyết đấu pháp lý gay gắt giữa những nhà sản xuất tương ớt với thành phố Irwindale, một địa phương nhỏ ở Nam California, chống lại việc đặt xưởng chế biến tương ớt ở đây do chúng “có mùi chịu không nổi”.

May mắn cho các fan của tương ớt là tối 28-5-2014, Hội đồng thành phố Irwindale đã bỏ phiếu nhất trí bác bỏ lời khiếu kiện nhân danh công chúng và vụ kiện chống lại các nhà làm tương ớt Sriracha.

Quyết định này đã kết thúc cuộc tranh cãi “nóng và cay như ớt” giữa những người ghiền tương ớt với mối lo cho một tương lai sẽ khan hiếm món gia vị quen thuộc này và các bên nguyên đơn.

Chắc chắn các nhà chế biến tương ớt sẽ an tâm mà sản xuất ở đây. Dường như các cư dân thành phố Irwindale đã nhận ra sự quá đà của mình. Irwindale Fred Barbosa, một cư dân Irwindale, đã nói với báo chí sau khi có kết quả bỏ phiếu rằng: “Cảm ơn rất nhiều cho việc cứu Irwindale bởi vì chúng tôi đã bị lôi kéo đi sai hướng.”

Tất nhiên các nhà lãnh đạo doanh nghiệp hoan nghênh quyết định sáng suốt của Hội đồng thành phố Irwindale. Bob Machuca thuộc Công ty Phát triển Kinh tế Hạt Los Angeles, hoan hỉ nói rằng giải pháp này cho thấy California “cởi mở cho kinh doanh” và là “cái điều lẽ ra chúng ta đã cần làm từ lâu rồi”.

Thành phố khoảng 1.400 cư dân này đã xung đột với Công ty Huy Fong Foods từ năm ngoái, sau khi công ty này chuyển các hoạt động chính của mình tới đó. Một số cư dân khiếu nại rằng mùi tương ớt đã làm phỏng cổ họng và mắt họ. Công ty đã yêu cầu thành phố cho mình thêm thời gian để phối hợp với các quan chức phụ trách chất lượng không khí khu vực xây dựng một kế hoạch ngăn chặn mùi tương ớt gây khó chịu cho cộng đồng. CEO của công ty là David Tran, một di dân người Việt gốc Hoa, hôm 27-5 cho biết công ty của ông đã lắp đặt những bộ lọc mạnh hơn tại xưởng sản xuất và ông tin rằng chúng sẽ ngăn mùi ớt thoát ra ngoài khi mùa thu hoạch và chế biến ớt bắt đầu trong tháng 8-2014. Công ty Huy Fong Foods của ông chế biến nhiều loại tương ớt dựa theo hương vị quê hương của mình.

Ngày 27-5, các quan chức thành phố đã họp kín với sự có mặt của ông chủ công ty Huy Fong Foods, các đại diện của Văn phòng Kinh doanh và Phát triển kinh tế của Thống đốc bang Jerry Brown. Sau đó, Thị trưởng thành phố Mark Breceda tuyên bố ông sẽ kiến nghị Hội đồng Thành phố kết thúc vụ tranh chấp này.

Không rõ vì sao tất cả các thành viên Hội đồng Thành phố Irwindale đều đồng lòng bác bỏ vụ kiện chống nhà sản xuất tương ớt, cho dù dó là một vụ kiện nhân danh quyền lợi của công chúng? Cũng có thể nghĩ rằng các cư dân ở đây không muốn mình bị nhiều triệu người Việt ở Mỹ ghét và “trù ẻo”. Nhưng cái chính có lẽ vì lợi ích kinh tế khi công ty Huy Fong đặt xưởng sản xuất ở đây. Khi thấy Huy Fong Foods bị thành phố Irwindale “xát muối ớt”, bang Texas đã đề nghị công ty chuyển sang làm ăn tại bang mình. Bang nắng nóng này giáp Mexico, xứ sở của ớt, nên đâu có ngán mùi ớt, thậm chí ớt ít cay còn bị chê nữa kia.

Không nói giỡn đâu, ngày 12-5-2014, Hạ nghị sĩ Jason Villalba của Nghị viện bang Texas đã dẫn đầu một phái đoàn bang Texas tới tận California gặp chủ hãng Huy Fong Foods. Sau khi cùng phái đoàn đi thăm xưởng sản xuất tương ớt Sriracha “Con gà”, ông Carlos Uresti, Thượng nghị sĩ bang Texas, nói với hãng tin Mỹ AP rằng: “Chúng tôi không tới đây để đưa ra bất cứ điều khích lệ đặc biệt nào, nhưng hãy cho phép được biết là có những khích lệ đó nghen.” Hai nghị sĩ Texas cùng khoe: bang mình không có thuế thu nhập cá nhân như California đâu. Thậm chí Nghị sĩ Villalba còn khai thiệt với báo USA Today: “Tôi là một người ái mộ cuồng nhiệt món tương ớt Con gà này. Hãy tin tôi đi, khi tôi nhìn thấy có một cơ hội, chúng tôi sẽ hành động ngay.” Phái đoàn bang Texas tới thăm “Con gà” Sriracha thật là hùng hậu, gồm những nghị sĩ bang, những đại diện của Văn phòng Du lịch thuộc thống đốc bang, Văn phòng Tổng chưởng lý và Bộ Nông nghiệp bang. Tuy không tham gia phái đoàn, Thống đốc bang Rick Perry và Thượng nghị sĩ đảng Cộng hòa Ted Cruz đã lên mạng Twitter cho biết họ ủng hộ việc nhà máy tương ớt Sriracha chuyển sang bang Texas làm ăn. Bang Texas đang “rù quến” ông chủ người gốc Việt của tương ớt “Con gà” để nếu không chuyển hết qua Texas thì cũng coi bang này như “ngôi nhà thứ hai của mình”

Có lẽ từ nay, những ai ăn phở Việt hay gà rán Mỹ với món tương ớt “Con gà” sẽ càng cảm thấy ngon miệng hơn. Nó là tương ớt hương vị Việt Nam chứ không phải hương vị Mỹ đâu.

PHẠM HỒNG PHƯỚC

(Saigon 30-5-2014)

Tác giả (thứ 2 từ trái qua) và những chai tương ớt “Con gà” và “3 miền” trong một quán ăn của người Việt tại Dallas (bang Texas).